تاثیر نادرِ عناصر نادر

آینده صنایع دفاع امریکا و ناتو در دستان چین است. این وابستگی از کجا آب می خورد؟
***
بحران تنگه تایوان در اوایل ماه اوت امسال یک بار دیگر این سوال را برجسته کرد که آیا غرب و چین بر سر مساله تایوان با یکدیگر درگیر خواهند شد یا نه به رغم تهییج های ماه های اخیر، به نظر می رسد که فعلا نه پکن و نه واشنگتن قصد ندارند بر سر تایوان وارد مناقشه نظامی شوند. با این حال، اگر تحریم های شدیدی را که آمریکا بعد از جنگ اوکراین بر روسیه اعمال کرد را در نظر بگیریم می توانیم حدس بزنیم که واشینگتن به دنبال اعمال تحریم های مشابه اقتصادی بر چین در مورد مساله تایوان هم هست.

اما این را هم نباید فراموش کرد که تمرکز واشینگتن روی این است که چطور می تواند ضمن اعمال تحریم های اقتصادی علیه چین، از وابستگی زنجیره تامینش به چین جلوگیری کند. امریکا از یک سو جنگ تجاری با چین را از زمان ریاست جمهوری دونالد ترامپ کلید زده و از سوی دیگر به دنبال آن بوده که تکنولوژی های مهم و اساسی مثل فایو جی ( (5Gچین را محدود کند. دولت جو بایدن ظاهرا در تلاش است که همین روند را در شرایط فعلی نیز ادامه بدهد و وضعیت مشابهی را در بخش های دیگر برقرار کند؛ یعنی فعالیت شرکت های چینی در حوزه های مختلف را محدود کند. یکی از این حوزه ها همان عناصر نادر خاکی است.

عناصر نادر خاکی مثل نئودیوم، یتریوم و ایتربیوم عناصر حیاتی و مهمی در ساخت تلفن های هوشمند، توربین های بادی و وسایل برقی هستند. در حال حاضر، چین کنترل 80 درصد از تولیدات عناصر کمیاب خاکی دنیا را در اختیار دارد.

حدود نیم قرن پیش، معدن مونتن پس در آمریکا بزرگترین تولیدکننده عناصر نادر خاکی بود. اما نگرانی ها درباره هزینه های زیست محیطی مربوط به تخلیه زباله های رادیواکتیو که تولی عناصر نادرخاکی به جا می ماند، باعث شد تولید این عناصر در امریکا کاهش یابد و در واقع چین جای امریکا را در این خصوص بگیرد. در آن زمان، قوانین زیست محیطی مربوط به این استخراج ها در چین آن قدرها سختگیرانه نبود. بعلاوه، پکن از دهه 1950 میلادی روی توسعه صنعت عناصر نادر خاکی متمرکز شد و معدن اوبو و مرکز پردازش بائوتو که در همکاری چین و اتحاد جماهیر شوروی در این صنعت نقش داشتند به تدریج اهمیت زیادی پیدا کردند.

سهم استخراج عناصر نادر خاکی توسط چین امسال برای پنجمین سال متوالی افزایش شدید نشان داد و البته از این بابت نباید تعجب هم کرد. جهان تشنه استفاده از عناصر نادرخاکی است؛ به خصوص با توجه به اینکه تمرکز جهانی روی خودروهای برقی و سایر صنایع مرتبط با عناصر نادر خاکی در حال افزایش است. اما وابستگی غرب به چین در این زمینه حالا در مرکز بحث و جدل ها درباره لزوم جدایی امریکا از چین در زمینه زنجیره تامین قرار گرفته است.

امریکا حتی آزمایش هایی را در زمینه استخراج از معادنی در نزدیکی معدن مونتن‌پس نیز انجام داده است. این معدن تنها معدن استخراج عناصر نادر خاکی (البته به صورت محدود) در آمریکاست. همچنین قرار است تا سال 2025 تجهیزاتی برای پردازش این عناصر در تگزاس ساخته شود.

در این میان، تداوم غلبه چین در بخش عناصر نادر خاکی به صورت جدی روی توانایی غرب در یافتن راه حل های مستقل برای صنعت دفاعی خودش تاثیر گذاشته است و اعمال تحریم بر چین نیز این وضع را تشدید خواهد کرد.

پیشتر در سال 2010 و در میان تنش های شدید دیپلماتیک میان ژاپن و چین، پکن تصمیم گرفت صادرات عناصر نادر خاکی را به ژاپن متوقف کند و بنابراین تاثیرگذاری تنش های سیاسی روی این بخش صنعتی بی سابقه نیست.

با این حال، چین در این دوران موفق شده کنترل خود بر این بخش را با افزایش سرمایه گذاری در پروژه های استخراج عناصر نادر حیاتی از معادنی در آفریقا افزایش دهد.

اما ظاهرا تنش ها در مورد مساله تایوان دارد این وضع را تغییر می دهد. شکی نیست که مقامات پنتاگون از وابستگی امریکا به چین در زمینه عناصر نادر خاکی که استفاده نظامی هم دارند به شدت ناراحتند و می خواهند آن را تغییر دهند. آنها می گویند اگر چین تصمیم به محدود کردن صادرات عناصر نادر خاکی ببگیرد، ساخت جت های جنگی، زیر دریایی نظامی و موشک های کروز توسط کشورهای غربی دچار مشکل خواهد شد.

طبق پیش بینی های پنتاگون، اگر امریکا چین را تحریم کند و چین در مقابل، تصمیم به محدود کردن صادرات عناصر نادر خاکی به امریکا بگرید، ذخیره این مواد در صنایع دفاع امریکا ظرف 90 روز احساس خواهد شد. نشانه هایی در ماه های اخیر نیز دیده شد؛ یعنی زمانی که امریکا توافقنامه های جدید برای فروش تسلیحات به تایوان را به امضا رساند و در مقابل، چین دسترسی دو شرکت دفاعی امریکا به عناصر نار خاکی صادراتی چین را محدود کرد. در همین حال، ناتو نیز در همین زمنیه به چین وابسته است و این هم نگرانی دیگری برای آینده نظامی کشورهای غربی است.

منبع: ماهنامه دیپلمات