به گزارش ایمینو، از ابتدای دهه هشتاد که کلیدواژه دانش‌بنیان به طور مکرر توسط رهبری تکرار می‌شد و ایشان بر این موضوع تأکید می‌کردند، این موضوع در دستور کار مسئولین دولتی و مجلسی قرار گرفت تا با تدوین قوانین و تسهیلاتی، راه را برای توسعه اقتصاد دانش‌بنیان هموار سازند.
تصویب قانون «حمایت از شرکت‌ها و مؤسسات دانش‌بنیان و تجاری‌سازی نوآوری‌ها و اختراعات» در سال ۱۳۸۹ سرآغاز گسترده‌ترین برنامه دولت برای حمایت از شرکت‌ها و مؤسسات دانش‌بنیان در سال‌های اخیر بوده است. در این قانون موضوعات مهمی نظیر تشکیل کارگروه ارزیابی شرکت‌های دانش‌بنیان، تشکیل صندوق نوآوری و شکوفایی و ارائه معافیت‌های مالیاتی و گمرکی به شرکت‌های دانش‌بنیان مورد تاکید قرار گرفت.
همچنین کارگروه ارزیابی شرکت‌های دانش‌بنیان به ریاست معاون علمی و فناوری رئیس جمهور و عضویت وزارتخانه‌ها و دستگاه‌های مرتبط و نمایندگان بخش خصوصی، شرکت‌های مشمول استفاده از مزایای این قانون را تأیید می‌کند.
علاوه بر حمایت‌های مورد نظر قانون، مرکز شرکت‌ها و مؤسسات دانش‌بنیان با استفاده از ظرفیت‌های موجود در سایر دستگاه‌ها اقدام به ایجاد حمایت‌های متنوعی به منظور توسعه کسب و کار دانش‌بنیان کرده است که در مجموع بیش از ۱۱۰ عنوان را شامل می‌شود.
اجرای همین قانون در دهه اخیر موجب شد شرکت‌های دانش بنیان از تعداد کمتر از ۵۰ شرکت به نزدیک ۷۰۰۰ شرکت در سال جاری برسد.
شرکت‌هایی که طبق نمودار ذیل، عمدتاً در حوزه در حوزه فناوری اطلاعات و ارتباطات و نرم افزارهای رایانه‌ای، ماشین آلات و تجهیزات پیشرفته و برق و الکترونیک، فوتونیک، مخابرات و سیستم‌های خودکار مشغول فعالیتند.
پس از وضع قانون مذکور صندوق نوآوری و شکوفایی معاونت علمی فناوری ریاست جمهوری تشکیل شد که با استفاده از منابع صندوق توسعه ملی و بانک‌های عامل، به تأمین مالی شرکت‌های دانش‌بنیان اقدام کند. این حمایت‌ها متشکل از تسهیلات مالی، ضمانت نامه، سرمایه گذاری و توانمند سازی (کمک بلاعوض) است.
صندوق نوآوری و شکوفایی بنا بر آئین نامه‌های خود، موظف است برای طرح‌ها و شرکت‌هایی که نیازمند دریافت وام کم بهره هستند، بنا به طرح تجاری (Business Plan) ارائه شده تا سقف سی میلیارد تومان سرمایه اختصاص دهند.
نرخ بهره این وام در حالت عادی و بر اساس قانون حمایت از شرکت‌های دانش بنیان باید ۵ تا ۶ درصد از نرخ مصوب بانکی کمتر باشد. در حال حاضر، بانک‌های داخلی بنا بر تصویب بانک مرکزی وام‌ها را با نرخ بهره ۱۸ درصد به متقاضیان اعطا می‌کنند. به همین دلیل صندوق نوآوری و شکوفایی برای حمایت بیشتر از شرکت‌ها و مؤسسات دانش بنیان وام با نرخ بهره ۱۲ درصد اعطا می‌کند.
بر اساس اعلام بانک مرکزی طی ۱۰ ماهه ۱۴۰۰ به ۱۱۷۶ شرکت دانش بنیان معادل ۵۱ هزار میلیارد تومان پرداخت شد که نسبت به ده ماهه ۱۳۹۹ معادل ۱۲۶/۹ درصد افزایش داشته است.
برای مقایسه قابل ذکر است که در همین ده ماهه ۱۴۰۰، کل تسهیلات بانک مرکزی به بخش‌های مختلف اقتصادی کشور، ۱,۳۹۶ هزار میلیارد تومان بوده است که نشان می‌دهد علی‌رغم رشد تسهیلات اعطایی به دانش‌بنیان‌ها، هنوز هم این بخش مولد سهم قابل توجهی از تسهیلات بانکی را ندارد.
طبق آمارهای بانک مرکزی، تاکنون نزدیک به ۸۵ هزار میلیارد تومان تسهیلات به فعالیت‌های دانش‌بنیان اختصاص داده شده است. با این حال سهم دانش‌بنیان ها از تولید ناخالص کشور حدود یک درصد برآورد شده است که با توجه به تسهیلات داده شده و تعداد شرکت‌های دانش‌بنیان در کشور رقم پایینی است.
به تسهیلات بانکی اکتفا نشود / شیوه‌های تأمین مالی دانش‌بنیان‌ها از بازار سرمایه
در جهت تأمین مالی کارآمدتر شرکت‌های دانش‌بنیان و افزایش مشارکت مردم در دانش‌بنیان شدن اقتصاد کشور، کارشناسان معتقدند از ظرفیت بازار سرمایه باید به نحو احسن استفاده شود؛ ظرفیتی که می‌توان گفت تاکنون مغفول مانده بود. در همین راستا نمایندگان مجلس با تصویب قانون «جهش تولید دانش بنیان» سعی در افزایش این مشارکت داشته‌اند. به گفته سید محسن دهنوی، رئیس فراکسیون اقتصاد دانش‌بنیان مجلس، یکی از مزایای مهم این قانون تسهیل استفاده از بازار سرمایه برای شرکت‌های دانش‌بنیان با چند مکانیسم مالی است.
در همین راستا، علی امیرشاهی، کارشناس حوزه تأمین مالی در گفتگو با ایمینو با تأکید بر اینکه یکی از مهمترین موضوعات رشد کمی و کیفی دانش‌بنیان ها در اقتصاد مسأله تأمین مالی است، گفت: در حال حاضر تأمین مالی این گونه از شرکت‌ها معمولاً از طریق بازار پول (وام) یا جذب سرمایه گذار در خارج از بازار سرمایه رخ می‌دهد. همچنین با توجه به اینکه یکی از الزامات رشد اقتصاد دانش بنیان تأمین مالی با سرعت و هزینه مناسب است روش‌های رایج عمدتاً پاسخگوی این امر نیست.
وی افزود: در حال حاضر مجموع ارزش سهام شرکت‌های پذیرفته شده در بورس تهران و فرابورس ایران، حدود هفت هزار هزار میلیارد تومان است و متوسط ارزش معاملات ماهانه سهام در یکسال اخیر حدود ۱۱۰ هزار میلیارد تومان ماهانه بوده و طبق لیستی که از طرف معاونت علمی ریاست جمهوری منتشر شده، حدود ۳۵ شرکت دانش بنیان در بازار سرمایه پذیرفته شده‌اند که طبق محاسبه بنده، ارزش کل این شرکت‌ها حدود ۱۱۰ هزار میلیارد تومان است که حدود ۱.۵ درصد از کل ارزش بازار سهام را شامل می‌شود. همچنین خالص ارزش روز دارایی‌های صندوق‌های قابل معامله در این بازار (ETF) حدود ۱۰ هزار میلیارد تومان است و ارزش کل صندوق‌های جسورانه(VC) که در بازار سرمایه قابل معامله هستند، حدود ۲۴۰ میلیارد تومان است که این رقم هم نسبت به کل ارزش صندوق‌های ETF پایین است.
این کارشناس بازار سرمایه در رابطه با ابزارهای تأمین مالی دانش‌بنیان‌ها از بازار سرمایه گفت: شرکت‌هایی که به صورت کلی دانش‌بنیان نیستند ولی می‌خواهند بخشی از فعالیتشان را به صورت نوآورانه انجام دهند، می‌توانند آن بخش را به صورت یک شرکت مجزا ثبت کنند و سهام آن شرکت (شرکت پروژه) را واگذار کنند یا به صورت عمومی پذیره نویسی انجام دهند.
وی افزود: ابزار بعدی صندوق پروژه‌ها هستند. یعنی شرکت‌ها پروژه‌هایشان را داخل یک صندوق تعریف کنند و واحدهای این صندوق‌ها عرضه شوند، البته چالش‌هایی در این خصوص وجود دارد که موجب شده موفقیت چندانی در این زمینه بوجود نیاید ولی اصلاح قوانین و دستورالعمل‌ها می‌تواند این ظرفیت را تسهیل کند.
امیرشاهی ادامه داد: ابزار دیگری که می‌توان به اوراق بدهی اشاره کرد. حتی شرکت‌هایی که خارج از بازار سرمایه هستند می‌توانند اوراق را منتشر کنند البته به راحتی شرکت‌هایی که داخل بازار هستند، نیست. یکی از اوراقی که این ظرفیت را دارد، اوراق سفارش ساخت، یا استصناع هست که محصولی را موضوع قرار می‌دهند. همچنین افزایش سرمایه از محل آورده نقدی هم ابزار دیگری است که برای شرکت‌های بورسی مهیاست که البته پروسه زمانی‌اش طولانی است.
وی افزود: برای شرکت‌هایی هم که به صورت کاملاً دانش‌بنیان و فناورانه فعالیت می‌کنند استفاده از صندوق‌های قابل معامله جسورانه VC ظرفیت خوبی است. که خوشبختانه طی سالیان اخیر چند صندوق در بازار شروع به فعالیت کردند، ولی همانطور که گفته شد ارزش کل این صندوق‌ها بالا نیست و از نهادهای تنظیم‌گر مثل سازمان بورس توقع می‌رود راه را برای افزایش کمی و کیفی این صندوق‌ها تسهیل کنند.
امیرشاهی با بیان اینکه ظرفیت بازار فرابورس هم برای فعالیت‌های استارتاپی و تخصصی مهیاست، گفت: پیشنهاد می‌شود که بازار تخصصی برای شرکت‌های دانش بنیان و استارتاپ با قوانین سهل ایجاد شود تا شرکت‌های مزبور به راحتی بتوانند در این بازار پذیرش شوند.
وی افزود: ابزار دیگر می‌تواند اوراق نوآوری باشد. مشکلی که در این مورد وجود دارد این است که چون شرکت‌های دانش‌بنیان ما وثیقه به میزان کافی ندارند، به راحتی نمی‌توانند وام‌های بانکی بگیرند. با این اوراق می‌توانند بدون نیاز به شبکه بانکی، نیاز تأمین مالی‌شان را رفع کنند. در این زمینه از ضمانت نامه‌های صندوق‌های پژوهش و فناوری هم کمک گرفته شود.
این کارشناس تأمین مالی عنوان کرد: ظرفیت بعدی تأمین مالی جمعی(crowd funding) است. یعنی یک طرحی، تعریف می‌شود و با وثایق موجود افراد مختلف از جامعه، منابع مالی را به پروژه تزریق می‌کنند که این شیوه سرعت بالایی دارد، ولی سقف مبلغ آن در فرابورس ۱۰ میلیارد تومان است که نیاز برخی شرکت‌ها تأمین نمی‌کند و بهتر است افزایش پیدا کند.
در پایان لازم به ذکر است اکثر شرکت‌های دانش‌بنیانی که در بازار سرمایه حضور دارند، در زمینه خدمات فعال هستند. با توجه به تأکید مقام معظم رهبری مبنی بر تولید دانش‌بنیان، بایستی با استفاده از ابزارهای فوق، زمینه توسعه فعالیت شرکت‌های دانش‌بنیان در حوزه تولید نیز مهیا شود.
