به گزارش ایمینو، اپل، آمازون، گوگل بزرگترین شرکت های حوزه فناوری هستند که بیشترین نفع را از این رونق بی سابقه بردند. اپل با ارزشی بیش از 2 تریلیون دلار، آمازون وگوگل هم از مرز 1 تریلیون دلار عبور کردند. البته در بازارهای خصوصی و فضای سرمایه‌گذاری خطرپذیر هم شاهد ادامه همین روند در بین همتایان کوچک‌تر این غول‌های نام‌آشنا بودیم که بخصوص در مراحل نهایی‌تر سرمایه‌گذاری مشهودتر بود. سرمایه‌گذاری خطرپذیر در مراحل نهایی یا همان راند سوم به‌بعد، در یک سال اخیر ۸ درصد رشد داشته است. سرمایه‌گذاری خصوصی در شرکت‌های سرمایه‌پذیر حتی بیشتر از این رشد کرد و به نسبت دوره مشابه در سال قبل خود ۷۳ درصد افزایش نشان می‌دهد.
حجم معاملات در طول یک دهه اخیر افزایش قابل‌ملاحظه‌ای پیدا کرده و از حدود ۱۰ هزار قرارداد، شامل سرمایه‌گذاری اولیه تا راندهای سرمایه‌گذاری عمومی بزرگ نهایی در سال ۲۰۱۱، به نزدیک ۳۰ هزار قرارداد در سالهای ۲۰۱۷ به بعد شده است. توجه داشته باشید که تعداد قراردادها الزاما در سال ۲۰۲۰ نسبت به سال پیش از آن کاهش نیافته‌اند، چرا که بخش بزرگی از سرمایه‌گذاری در مرحله رشد به‌صورت تدریجی توسط موسسین تامین می‌شود.
سرمایه‌گذاری در سه‌ماهه چهارم سال ۲۰۲۰ نسبت به سه‌ماهه قدرتمند سوم – که پررونق‌ترین سه‌ماهه دو سال اخیر هم بوده – افتی ۱۱ درصدی را تجربه کرد و به‌نسبت دوره یک سال از پیش خود نیز چند درصدی کاهش یافت. با نگاهی به داده‌های سال ۲۰۲۰ می‌توانیم بیشترین تاثیر همه‌گیری را در کاهش میزان سرمایه‌گذاری در سه‌ماهه نخست مشاهده کنیم، هرچند با فرا رسیدن بهار شاهد بازگشت سرمایه‌گذاری به روال سابق خود هستیم.
سرمایه‌گذاری در مرحله کشت ایده
سرمایه‌گذاری در مرحله کشت ایده یا Seed Funding در سه‌ماهه چهارم سال ۲۰۲۰ نسبت به دوره مشابه سال قبل و سه‌ماهه پیشین به‌ترتیب ۲۷ و ۷ درصد کاهش نشان می‌دهد (توجه داشته باشید که داده‌های سرمایه‌گذاری در مرحله کشت ایده بیشترین تاخیر را در بین تمامی نقطه‌داده‌های این گزارش دارند و به‌احتمال زیاد این مقادیر در آینده کاهش خواهند یافت.)
سرمایه‌گذاری در مراحل اولیه
سرمایه‌گذاری در مراحل اولیه در سه‌ماهه چهارم ۲۰۲۰ به رقم مجموع ۲۷ میلیارد دلار رسید که از دوره مشابه در سال قبل خود ۱۱ درصد کمتر است، اما نسبت به سه‌ماهه سوم سال رشدی ۵ درصدی را نشان می‌دهد. به‌طور کلی سرمایه‌گذاری در مراحل اولیه در سال ۲۰۲۰ نسبت به سال ۲۰۱۹ به میزان ۱۱ درصد کاهش یافته است.
سرمایه‌گذاری در مراحل نهایی و رشد فناوری
سرمایه‌گذاری در مراحل نهایی و رشد فناوری در سه‌ماهه چهارم سال ۲۰۲۰ به رقم ۵۰ میلیارد دلار نزدیک شد که ۴ درصد از دوره مشابه در سال ۲۰۱۹ بیشتر است اما نسبت به سه‌ماهه سوم افتی ۱۶ درصدی را نمایش می‌دهد.
خرید و ادغام شرکت‌ها
در سال گذشته ۴۱ شرکت با سرمایه‌خطرپذیر و ارزش بیش از ۱ میلیارد دلار خریداری شدند که در مجموع رقمی بالغ بر ۱۰۴ میلیارد دلار سود نصیب سرمایه‌گذاران خود کردند. این بیشترین تعداد و حجم سودآوری در واگذاری استارت‌آپ‌های با ارزش بالای یک میلیارد دلار در یک دهه اخیر محسوب می‌شود و سال ۲۰۱۸ با واگذاری ۳۱ شرکت به‌ارزش ۹۵ میلیارد دلار در رتبه دوم قرار می‌گیرد.
به‌طور کلی در سال ۲۰۲۰ بیش از ۱۵۰۰ شرکت استارت‌آپی به‌ارزش تقریبا ۱۴۹ میلیارد دلار به بیش از ۱۳۰۰ خریدار واگذار شده است. لازم به‌ذکر است برای تحلیل سودآوری، ادغام یا واگذاری شرکت‌هایی که قبلا وارد بازار سهام شده‌اند، درنظر گرفته نشده است. براساس داده‌ها، فعال‌ترین خریداران شرکت‌های استارت‌آپی به‌ترتیب اپل، مایکروسافت و سیسکو بوده‌اند. بزرگترین خرید امسال شرکت تامین خدمات نرم‌افزاری ابری Infor بوده که به قیمت ۱۳ میلیارد دلار توسط Koch Industries خریداری شد، اما کماکان با شخصیت حقوقی مستقل به ۶۸۰۰۰ مشتری خود خدماتش را ارائه خواهد کرد.
در بین معاملات انجام شده که ارزشی بیش از یک میلیارد دلار دارند استارت‌آپ‌هایی در حوزه‌های امنیت سایبری، خدمات مشتریان، زمان‌بندی، مدیریت زنجیره تامین، خدمات ابری برای مشتریان تجاری و خدمات تحویل غذا به مشتریان دیده می‌شوند.
رشد ارزش‌گذاری استارت‌آپ‌های بالای ده میلیارد دلاری در بازارهای عمومی
استارت‌آپ‌های Airbnb و DoorDash که با سرمایه‌گذاری خطرپذیر پشتیبانی می‌شوند، با ارزش‌ترین شرکت‌هایی بودند که در سال ۲۰۲۰ از طریق عرضه اولیه عمومی وارد بازار سهام شده و سرمایه‌گذاران را ناامید نکردند. شرکت Airbnb با ارزش‌گذاری اولیه ۴۷ میلیارد دلار وارد بازار بورس شد و تا ژانویه سال بعد رشدی حدود دو برابر را تجربه کرد. استارت‌آپ DoorDash هم که در حوزه تحویل غذا به مشتری فعالیت دارد با قیمت اولیه ۳۹ میلیارد دلار وارد بازار بورس شد و اکنون بیش از ۵۰ درصد به ارزش آن افزوده شده است.
به‌طور کلی، ۱۳ شرکت با سرمایه‌گذاری خطرپذیر در سال ۲۰۲۰ با ارزشی بیش از ۱۰ میلیارد دلار وارد بازار بورس شدند که بیشترین تعداد در یک دهه اخیر به شمار می‌رود. در نه سال قبلی، مجموعا ۱۶ شرکت با ارزش‌گذاری بیش از ۱۰ میلیارد دلار وارد بازار سهام شده‌اند.
از نظر سوددهی، Sequoia Capital موفق‌ترین سرمایه‌گذار سال بوده است. این شرکت از سرمایه‌گذاران اولیه استارت‌آپ‌های Airbnb، DoorDash و Unity Technologies بوده است. این شرکت همچنین در مراحل راند سوم یا بعدی سرمایه‌گذاری نیز اقدام به خریداری سهام پنج شرکت دیگر کرده بود که همگی در سال ۲۰۲۰ با ارزشی بیش از ۱ میلیارد دلار وارد بازار سهام شدند. به‌علاوه این شرکت در سه استارت‌آپ دیگر سرمایه‌گذاری کرده بود که همگی در سال گذشته با ارزشی بیش از ۱ میلیارد دلار توسط شرکت‌های دیگر خریداری شدند. شرکت‌های سرمایه‌گذاری خطرپذیر Sequoia، Accel و Tiger Global Management مسئول اصلی رشد روند سرمایه‌گذاری در سه‌ماهه آخر سال ۲۰۲۰ بودند. جالب آن که تعداد سرمایه‌گذاری‌های جدید این شرکت‌ها برابر یا بیشتر از سرمایه‌گذاری‌های پیشین‌شان بوده است.
در بین صندوق‌های سرمایه‌گذاری یا Corporate investorها، GV در یک سال اخیر بیشترین فعالیت را داشته است. در بین صندوق‌های سرمایه‌گذاری فعال در چین در یک سال اخیر Sequoia Capital China و ۵Y Capital مشغول‌تر از سایرین بوده‌اند. همچنین از سایر صندوق‌های سرمایه‌گذاری فعال در خارج از ایالات متحده می‌توان به Global Founders Capital از آلمان و Softbank Vision Fund که در انگلستان مستقر است اشاره کرد. در بین بیست سرمایه‌گذار فعال در زمینه تامین سرمایه برای شرکت‌های خصوصی، تنها پنج سرمایه‌گذار در رده سرمایه‌گذاران خصوصی یا جایگزین (Alternative) قرار می‌گیرند.
فعال‌ترین سرمایه‌گذار در طول کل سال ۲۰۲۰ شرکت Accel با ۱۱۴ سرمایه‌گذاری جدید بوده است و Sequoia Capital در رتبه دوم قرار می‌گیرد. (Sequoia Capital China و Sequoia Capital India به‌صورت مجزا در فهرست بیست سرمایه‌گذار فعال سال ۲۰۲۰ معرفی شده‌اند.) این دو شرکت به‌همراه Andreessen Horowitz، Global Founders Capital و Lightspeed Venture Partners فعال‌ترین پنج شرکت سرمایه‌گذاری خطرپذیر بازار جهانی در سال گذشته بوده‌اند.
در کشورمان چه می‌گذرد؟
در این دوران زیست‌بوم شرکت‌های فناورانه و استارت‌آپی کشورمان هم شرایطی را مشابه همتایان بین‌المللی خود تجربه کرد. بسیاری از این کسب و کارها در یک سال اخیر با مشکلات ناشی از توقف ناگهانی روند عادی فعالیت‌های اجتماعی و اقتصادی ناشی از شوک خبری همه‌گیری کرونا و همچنین کاهش سرمایه‌گذاری مورد نیازشان روبرو شدند. با این حال برخی از این شرکت‌ها، برخلاف کسب و کارهای سنتی، قادر به ارائه خدمات با روش‌های جایگزین و خلق ارزش افزوده بدون نیاز به تعامل مستقیم و رو در رو با مشتریان خود هستند. در نتیجه جای تعجب نیست که شرکت‌های استارت‌آپی و فناوری‌محور بهتر از سایرین موفق به تطبیق دادن کسب و کار خود با شرایط فعلی شده و حتی در مواردی موفق به گسترش آن هم شده‌اند.
براساس آماری که اخیرا شرکت سرآوا منتشر کرده، مجموع سرمایه‌گذاری خطرپذیر طی سال ۱۳۹۹ در اکوسیستم استارتاپی کشورمان رقمی کمتر از ۶۰۰ میلیارد تومان (در حدود ۲۵ میلیون دلار) بوده که نسبت به حجم سرمایه‌گذاری سالهای پیش در استارتاپ‌ها، بسیار کاهش یافته است. برای نمونه تنها شرکت سرآوا در طول ۹ سال فعالیت خود بیش از ۳۰۰ میلیون دلار (معادل تقریبی ۴ هزار میلیارد تومان بر اساس میانگین نرخ ارز در سال ۱۳۹۸) روی کارآفرینان ایرانی و استارتاپ‌های تکنولوژی محور سرمایه‌گذاری کرده است. با وجود کاهش جذب سرمایه اکوسیستم استارتاپی ایران در دوران پاندمی کرونا و باز نشدن مسیر عرضه اولیه در بازار سرمایه کشور برخلاف روند جهانی که پیش‌تر بررسی کردیم، برخی شرکت‌های تکنولوژی محور و استارتاپی ایرانی همگام با همتایان خارجی خود در این دوران رشد و ارقامی خیره کننده را تجربه کردند.
طبق آمارهای منتشر شده در بهار امسال، برای مثال پلتفرم‌های فروشگاهی آنلاین در سال ۹۹ رشدی بی‌سابقه را تجربه کرده‌اند. دیجی‌کالا در ایام آغاز شیوع کرونا، با افزایش ۲.۵ برابری تقاضای خرید آنلاین نسبت به پیش‌بینی خود مواجه شد. از سوی دیگر در پاندمی، این پلتفرم رشدی نزدیک به ۷۰ درصد را در بخش کاربران جدید روزانه خود تجربه کرد. همچنین این شرکت برای پاسخ به تقاضای کاربرانش، چند صد نیروی انسانی جدید را استخدام کرده و در قسمت‌های مختلف به‌کار گرفته تا پاسخ‌گوی نیاز مشتریان باشد. دیجی‌کالا در سال ۱۳۹۱ و زمانی که سرآوا روی آن سرمایه‌گذاری کرد کمتر از ۱۰۰ نفر پرسنل داشت، اما براساس اعلام این شرکت پرسنل آن از مرز ۶ هزار نفر عبور کرده که بخش قابل توجهی از استخدام‌ها در زمان شیوع کووید ۱۹ بوده است.
دیگر شرکت اینترنتی مطرح کشورمان، یعنی دیوار نیز اواخر فصل بهار سال ۱۳۹۹، قابلیت جدیدی به نام «دیوار فروشگاه‌ها» را به پلتفرم خود اضافه کرد که تنها در ماه آخر سال ۹۹ رشدی ۶۶ درصدی را نسبت به ماه پیش از آن تجربه کرد. دیوار فروشگاه‌ها در کمتر از یک سال، موفق به جذب بیش از ۲۱ هزار فروشنده فعال برای جامعه مخاطب ۳۵ میلیونی کاربران دیوار شده است. سوپراپلیکیشن اسنپ در سال گذشته ۳۰ درصد به تعداد کاربران فعال خود افزوده و دایره فعالیت‌های خود را تقریبا به تمامی بخش‌های خدماتی گسترش داده است. شرکت‌های فعال در حوزه ارائه خدمات پخش ویدیوی آنلاین یا VOD را باید دیگر برنده بزرگ تحولات اخیر بدانیم. طبق اعلام کافه‌بازار، همه‌گیری کرونا باعث رشد ۵۰ درصدی مخاطبان سرویس‌های VOD این پلتفرم شده و فیلیمو هم شاهد ۲.۵ برابر شدن تعداد مشترکان خود در یک سال اخیر بوده است.
بدون شک، بخشی از این رشد انفجاری را می‌توان به بکر بودن نسبی بازار ایران، تازگی کسب و کارهای آنلاین برای مخاطب بومی و البته ارائه محصولات کاربردی و متناسب با نیازهای کاربران ایرانی مرتبط دانست، اما در نهایت این سرمایه‌گذاران خطرپذیر ایرانی بوده‌اند که در قالب شرکت‌های سرمایه‌گذاری خطر پذیر همچون سرآوا، در سالهای دور در زمانی که کمتر سرمایه گذاری چنین جسارتی داشت؛ با تامین نقدینگی لازم برای حفظ فعالیت و رشد شرکت‌هایی مثل دیجی‌کالا، کافه‌بازار، الوپیک و دیوار در شرایط سخت ناشی از همه گیری کرونا، با برآورده کردن نیازهای جامعه و ایجاد سبک زندگی دیجیتال در سلامت مردم نقشی بسزا داشتند.
با وجود کاهش حجم سرمایه‌گذاری خطرپذیر در سال گذشته، سرمایه‌گذاران خطرپذیر ایرانی مثل همتایان بین‌المللی خود، با درنظر گرفتن توان بالقوه بازار کسب و کارهای استارت‌آپی و رشد قابل‌توجه آن در یک سال اخیر، در کنار حفظ سرمایه‌گذاری‌های قبلی خود در سال جدید اقدام به تزریق سرمایه به استارت‌آپ‌های موفق و آینده‌دار کرده‌اند. برای مثال از ابتدای سال تاکنون شاهد سرمایه‌گذاری ۲۰۰ میلیارد تومانی هلدینگ ارنیکا در شرکت خدمات سفر و گردشگری فلایتیو و سرمایه‌گذاری ۳۰۰ میلیارد تومانی فناپ در استارتاپ لجستیک «پادرو» بوده‌ایم که نشان‌دهنده ادامه‌دار بودن روند سرمایه‌گذاری خطرپذیر در کسب و کارهای آینده‌دار داخلی است.
جمع‌بندی
با عرضه واکسن کرونا و شروع حرکت به سمت توزیع عمومی آن (در کشورهای توسعه یافته) تا پایان سال ۲۰۲۱، زندگی کم‌کم به شرایط پیش از همه‌گیری باز می‌گردد. با آن که بسیاری از ارائه‌دهندگان خدمات آنلاین نگران هستند که با عادی شدن شرایط از میزان بکارگیری سرویس‌های این‌چنینی کاسته شود، سرمایه‌گذاری‌های انجام شده در راستای ایجاد تحول دیجیتال و افزایش بهره‌وری ناشی از آن برای مشتریان پابرجا خواهند بود. سالی که گذشت را می‌توان یک نقطه عطف دانست. حالا و یک دهه پس از شروع توسعه فناوری‌هایی مثل پردازش ابری و گوشی‌های هوشمند و در آستانه ورود فناوری ۵G به بازار – که بهبود ده‌ها برابری سرعت شبکه را ممکن می‌سازد – باید از خود بپرسیم در موج بعدی شاهد چگونه فناوری‌هایی خواهیم بود؟ آیا در دهه آینده شاهد عملی شدن وعده‌های بهبود بهره‌وری و اتوماسیون توسط فناوری خواهیم بود؟ آیا سطح زندگی متوسط جهانی بهبود خواهد یافت؟ بدون شک در دورانی که تمامی صنایع و کسب و کارها در حال پوست‌اندازی و ورود به عصری جدید هستند، به تماشای این تحولات نشستن بسیار جذاب خواهد بود.
