شبکه "ایمینو" سراغ دکتر مهدی نیامنش مشاور پیاده‌سازی صنعت چهارم در سازمان توسعه و نوسازی معادن و صنایع معدنی ایران ( ایمیدرو) رفته تا از زوایای مختلف به پیش‌شرط‌های پیاده‌سازی صنعت چهارم در صنعت معدنکاری پرداخته شود.
*آقای دکتر بیش از یک دهه است که وارد چهارمین تحول صنعتی شده‌ایم و در این دوره سرعت، مقیاس، پیچیدگی و قدرت قابل تغییر در مقایسه با انقلاب‌های پیشین تفاوت دارد. به نظر شما آیا صنایع ایران همسو با موج چهارم فناوری پیش رفته‌اند؟
انقلاب صنعتی چهارم انقلابی است که در آن «اتصال و همگرایی» مهم محسوب می شود. درحالی که در انقلاب صنعتی سوم، «اتوماسیون و کامپیوتری و دیجیتال کردن صنایع » مهم است. اگر به رفتار صنایع و کارخانجات خودمان در طول ۱۰ سال گذشته توجه کنیم، متوجه می‌شویم که اکثر صنایع ما هنوز در انقلاب صنعتی سوم مانده اند، یعنی هنوز در اتوماسیون و کامپیوتری کردن بسیاری از فرآیندها و روش‌های کاری ورود نکرده اند. بنابراین ما به لحاظ فاصله با انقلاب صنعتی چهارم، هنوز کلی راه داریم. صنایع ما اول باید کامپیوتری شوند و اتوماسیون صورت بگیرد، داده تولید شود، دیجیتالی شوند و بعد همگرایی و اتصال. بنابراین ما فاصله قابل‌توجهی با انقلاب صنعتی چهارم در صنایع خودمان داریم.
آقای دکتر مدیریت نوآوری، منابع انسانی و خدمات مالی در انقلاب چهارم صنعتی چگونه تعریف شده و چقدر به این اهداف نزدیک هستیم؟
کشورهای مختلف برای پرداختن به این موضوع، آموزش نیروی انسانی را محور کار قرار دادند. تا نیروی انسانی آموزش نبیند نه تنها در انقلاب صنعتی چهارم بلکه در تغییر و تحولات پیش‌نیازی این کار هم نمی توان موفق شد. بنابراین همه نوآوری‌ها و همه اتفاقاتی که باید بیفتد، در محوریت آن نیروی انسانی و آموزش نیروی انسانی و فرهنگ‌سازی این حوزه است.
به‌نظر شما دلایل عقب‌ماندگی بخش معدن و صنایع معدنی ایرانی از جریان انقلاب صنعتی چهارم چیست و برای رسیدن به جایگاه مطلوب در انقلاب چهارم صنعتی باید چه کار کنیم؟
انقلاب صنعتی چهارم دو محور را نشانه می‌گیرد. در وهله اول بهره‌وری و دیگری مشتری یا مشتری‌مداری. اگر صنایع ما به این دو موضوع توجه کنند، درواقع یکی از پیش‌نیازهای مهم انقلاب صنعتی چهارم برآورده می‌شود. متاسفانه اکثر صنایع ما حالت دولتی، شبه‌دولتی یا سنتی دارند. اگر به موضوع بهره‌وری در این محورها توجه نشود، این یکی از موانع رسیدن به انقلاب صنعتی چهارم است. اگر بحث مشتری و مشتری‌مداری و تجربه کاربری مشتری در این محورها لحاظ نشود، این موضوع یکی از موانع بزرگ انقلاب صنعتی چهارم محسوب می‌شود.
فرصت‌ها و چالش‌های ایران در عصر انقلاب چهارم صنعتی چه عواملی هستند؟
از چالش‌های مهم در این خصوص بحث عدم‌توجه به بهره‌وری را می توان مطرح کرد. انقلاب صنعتی سوم در ایران به‌صورت کامل اجرا نشده است. یعنی ما کارخانه های بسیاری داریم که هنوز دیجیتالی نشده اند. اما اینکه آیا می‌توان از این فرصت استفاده کنیم و در کنار اینکه اینها را کامپیوتری می کنیم، اتوماسیون را انجام می‌دهیم و دیتا تولید می کنیم، همزمان به سمت اتصال و همگرایی برویم، شاید این فرصتی باشد که ما بتوانیم از آن استفاده کنیم و بخشی از مسیر انقلاب صنعتی چهارم و سوم را با هم طی کنیم.
آقای دکتر تا الان چقدر صنعتگران به استفاده از نوآوری‌ها و فناوری‌های جدید تمایل نشان دادند و سیاست‌گذاران برای افزایش میل تولیدکنندگان به این جریان چه بستری را باید فراهم کنند؟
شما زندگی عادی مردم را ببینید! مردم ایران آدم‌های فناوری‌دوستی هستند. هیچ جای دنیا شاید این تعداد گوشی هوشمند وجود نداشته باشد. این نرخ از نفوذ گوشی هوشمند بین مردم کشور واقعا یک فرصت فوق‌العاده‌ایست.
آیا چنین اتفاقی در صنایع و کسب‌و‌کارهای ما افتاده؟ نه. نیفتاده. دلیل آن چیست؟ آیا مردم ما نسبت به فناوری مقاومت نشان می دهند؟
به‌نظر من اینجوری نیست. این را از رفتار روزانه مردم می‌توان فهمید. اتفاق‌های فناورانه‌ای که در سال‌های گذشته افتاده و مردم ایران با آن همراهی کردند و وارد بسترها و پلت‌فرم‌هایی بزرگ شدند، نشان می‌دهد که مردم آمادگی این را دارند. اما همین اتفاق را شما در کسب‌و‌کارها ببینید. چنین اتفاقی برای کسب‌و‌کارهای ما نیفتاده است. شاید مهم‌ترین دلیل این است که مدیران صنعتی در زندگی شخصی‌شان انقدری که از فناوری استفاده می‌کنند در کسب‌و‌کارشان استفاده نمی‌کنند. این حتما نیاز به تحقیق و مطالعه دارد. چطور می‌توان که یک شخص در زندگی شخصی‌اش اینقدر از فناوری استفاده کند، اما در کسبوکار استفاده نکند. دلیل این به‌زعم من، موانع کسبوکار در ایران است.
ترویج فناوری نوع چهارم تا چه اندازه احتیاج به فرهنگ‌سازی دارد؟
مهم‌ترین رویکردی که آمادگی نیروی انسانی و صنایع ما را برای انقلاب صنعتی چهارم بیشتر می‌کند، فرهنگ‌سازی و آموزش است. برنامه‌هایی که در آمریکا، کره‌ی جنوبی، ژاپن، چین و ... برای انقلاب صنعتی چهارم پیاده می شود، یک هدف آموزشی و فرهنگ‌سازی پشت آن وجود دارد. هر کدام مشخص کرده اند که چه تعداد نیروی انسانی را باید در چه مدتی آموزش داد تا آمادگی برای انقلاب صنعتی چهارم ایجاد شود.
کدام کشور الگوی موفقی برای پیاده‌سازی موج چهارم فناوری در صنایع خود دارد که ایران می‌تواند پیرو این الگوی موفق حرکت کند؟
به‌نظر من هیچ کشوری نمی‌تواند الگوی ما برای انقلاب صنعتی چهارم باشد. هر کشوری براساس دارایی‌ها و براساس شرایط خودش تصمیم گرفته و سیاستگذاری می کند. اگر ژاپن تولیدکننده بیش از 90 درصد روبات‌های جهان است، انقلاب صنعتی خودش را حول ربات‌ها چیده است. اگر چین بزرگ‌ترین کارخانه‌های دنیا را دارد، انقلاب صنعتی خودش را حول کارخانه‌های بزرگش چیده است. تک‌تک کشورها، کره‌جنوبی، ایتالیا، فرانسه و هر کشوری انقلاب صنعتی خودش را حول آن چیزی چیده که در آن زمینه توانایی دارد. در ایران هم باید همین اتفاق بیفتد؛ یعنی ایران نمی‌تواند از کشوری در این زمینه تقلید کند. بهتر است کار مطالعاتی صورت بگیرد، اولویت‌ها مشخص شود و براساس آنچه که دارایی ما محسوب می‌شود و می‌تواند نقطه قوت ما باشد، انقلاب صنعتی چهارم و نقشه راه آن تعریف شود.
آقای دکتر آیا استارتاپ ها می‌توانند در این مسیر همراه باشند؟ اصولا چقدر بخش معدن آماده پذیرش انقلاب چهارم با توجه به تحریم‌ها و کاهش درآمدهاست؟
تحریم‌ها و فشار اقتصادی فرصتی را برای کسب‌و‌کارهای ما و صنایع و معادن ایجاد می‌کند که در ارتقای تولید داخل می توان این را جبران کرد و فضا را برای استفاده از نیروی کار ارزان و متخصص بیشتر آماده کرد. استارتاپ ها می‌توانند تحول ایجاد کنند. در حوزه صنعت و معدن این موضوع مقداری متفاوت است. در حوزه صنعت و معدن وجود نهادهایی مثل ایمیدرو و ایمینو که می‌توانند فضا را برای شرکت‌های استارتاپ فراهم کنند، یک الزام است. بدون وجود نهادهای سدشکن، ورود به حوزه‌های بزرگ مثل فولاد، معدن و سایر صنایع کار بسیار سختی است.
نقش رسانه‌ها در جریان‌سازی انقلاب چهارم صنعتی چیست؟
نقش رسانه‌ها به‌عنوان آموزش و فرهنگ‌سازی نقش بسیار پررنگی است. درواقع یکی از موانع انقلاب صنعتی چهارم مردم و نیروی کار آموزش‌ندیده است. اگر رسانه‌ها وارد فضای آموزش مردم و فرهنگ‌سازی شوند، حتما می توان بخشی از موانعی که پیش روی انقلاب صنعتی چهارم، ورود استارتاپ ها و ورود توان تخصص داخلی است را رفع کرد.
آقای دکتر ایمیدرو و ایمینو در این راستا چه برنامه‌هایی را باید پیاده‌سازی کند؟
اگر به مطالعاتی که در دنیا انجام شده توجه کنید، صنایع معدنی و فلزی در منحنی رشدشان در پایین‌ترین سطح قرار دارند و آمادگی یک جهش فوق‌العاده را دارند. این را در نتایج تحقیقاتی که برای برنامه ریزی 5 سال آینده تعریف شده، می گوید. این صنایع چه میزان رشد خواهند کرد. اتفاقا صنایع معدنی و فلزی در نقطه عطف بسیار مهمی قرار گرفته اند که می‌توانند در 5 سال آینده یک رشد دو تا سه برابری را تجربه کنند.
اگر صنعت چهارم در ایران به‌ویژه در بخش معدن و صنایع معدنی به وقوع نپیوندد، چه اتفاقی می‌تواند در آینده برای ظرفیت های اقتصادی و صنعتی مان رخ دهد؟
الان فرصت بسیار خوبی برای ورود انقلاب صنعتی چهارم در حوزه صنعت و معدن است حتی الان شاید بتوان گفت که یک الزام است. اگر ما توجه نکنیم، این الزام به اضطرار تبدیل می‌شود. انقلاب صنعتی چهارم باعث کاهش هزینه‌ها و باعث کاهش بهای تمام‌شده فرآورده‌های نهایی می‌شود. اگر ایران وارد این حیطه نشود، چند وقت دیگر فرآورده‌های شرکت‌های خارجی با قیمت تمام‌شده بسیار پایین‌تر در ایران وجود خواهند داشت و صنایع ما دیگر انگیزه‌ی استفاده از تولید داخل را به‌خاطر قیمت تمام‌شده بالاتر آن نخواهند داشت. از سویی با ورود انقلاب صنعتی چهارم نیاز به نیروی کار متخصص بیشتر می‌شود و ما درواقع مازاد نیروی کار غیرمتخصص را پیدا خواهیم کرد. حتما این تبعات اجتماعی خودش را دارد و این مساله بایستی توجه جامعه‌شناسان و متخصصین مدیریت شود. به‌خاطر همین است که برای جلوگیری از این تبعات اجتماعی، برنامه‌های آموزش نیروی انسانی در دنیا با اولویت بالاتری اجرایی می شود.
انتظارتان از مدیران و تصمیم‌گیران بخش معدن و صنایع معدنی به‌ویژه ایمیدرو به‌عنوان متولی و سیاست‌گذار بخش معدن چیست؟
پیشنهاد من به مدیران صنعت معدنکاری این است که آموزش ببینند و از فناوری نترسند. اگر مدیران از فناوری و از شرکت‌های استارتاپ نترسند، دور کارخانه و صنعت خودشان دیوار نمی‌کشند. بلکه یک سری دریچه هایی رو به استارتاپ‌‌ها و نوآوران تعریف می کنند. مسلما اگر این همسو شدن باعث افزایش درآمد و بهره‌وری شود، مورد استفاده قرار خواهد گرفت.
به‌عنوان مشاور پیاده‌سازی صنعت چهارم در ایمیدرو نگران نیستید که این صنعت در بخش معدن و صنایع معدنی اجرا نشود؟
من اول به این سوال پاسخ می دهم که آیا صنایع ایران می‌توانند صنعت چهارم را اجرا نکنند؟ پاسخ این به نظرم به معنای این است که آیا شما می‌توانید امروز گوشی هوشمند نداشته باشید؟ آیا بدون گوشی هوشمند می‌توانید زندگی کنید؟ اگر می‌توانید زندگی کنید، پس کارخانه‌های ما هم چند سال دیگر می‌توانند بدون انقلاب صنعتی چهارم به زندگی‌شان ادامه دهند. معلوم است که این اتفاق حتما نمی‌تواند بیفتد. یا باید به تصمیم خودمان و راهی که فکر می‌کنیم درست است، پیش برویم یا بقیه ما را به راهی که دوست دارند، می کشانند.
